Γράφει ο Χρήστος Πέππας
Σύμφωνα με έρευνες του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, 1 στους 7 ανθρώπους παγκοσμίως αντιμετωπίζει κάποιας μορφής ψυχική νόσο και θα χρειαστεί επαγγελματική βοήθεια (WHO, 2022). Όμως η ανάγκη αυτή δεν σημαίνει απαραίτητα πως κάποιος θα ζητήσει βοήθεια. Για παράδειγμα, παγκοσμίως περίπου 3 στους 4 ανθρώπους που αυτοκτονούν είναι άντρες και ταυτόχρονα οι άντρες σπάνια επισκέπτονται επαγγελματίες ψυχικής υγείας (Ehlman, 2022).
Γιατί, όμως, παρατηρείται αυτό το χάσμα μεταξύ της ανάγκης και της αναζήτησης βοήθειας; Αρχικά, ας είμαστε ρεαλιστές: υπάρχουν πρακτικά εμπόδια, όπως οι οικονομικές δυσκολίες, που περιορίζουν σημαντικά τις επιλογές ενός ατόμου. Όμως το ζήτημα βαθαίνει περισσότερο. Για πολλούς, η ψυχοθεραπεία φαντάζει ως μια διαδικασία ασαφής και αόριστη που δυσκολεύει έναν άντρα να κάνει το πρώτο βήμα χωρίς την κατάλληλη καθοδήγηση.
Πάνω σε αυτή την αβεβαιότητα συχνά “χτίζεται” δυσπιστία: είτε πρόκειται για τον φόβο μιας θεραπείας χωρίς τέλος, είτε για την πεποίθηση πως οι ειδικοί “δεν έχουν να τους προσφέρουν κάτι ουσιαστικό”, είτε ακόμη και λόγω παλαιότερων αρνητικών εμπειριών με υπηρεσίες που δεν κατάφεραν να τους προσεγγίσουν σωστά (Sagar-Ouriaghli et al., 2019; Shepherd et al., 2023). Παρόλα αυτά, πέρα από αυτά τα εξωτερικά εμπόδια, υπάρχει και ένα πιο “ύπουλο” εμπόδιο στον οποίο θα εστιάσουμε εδώ: οι εσωτερικές μας πεποιθήσεις και το κοινωνικό στίγμα, που προσπαθεί να μας πείσει ότι πρέπει να τα βγάζουμε πέρα πάντα μόνοι μας.
Κοινωνικό Στίγμα: Η έντονη κοινωνική αποδοκιμασία, η απόρριψη ή η «κηλίδωση» της φήμης ενός ατόμου (ή μιας ομάδας), επειδή διαθέτει κάποιο χαρακτηριστικό που η κοινωνία ή μια συγκεκριμένη κουλτούρα θεωρεί μειονεκτικό, ντροπιαστικό ή διαφορετικό από το «φυσιολογικό».
Ερευνητικά δεδομένα επιβεβαιώνουν σταθερά πως η ανθρώπινη ανάγκη για υποστήριξη έρχεται συχνά σε σύγκρουση με τις προσδοκίες του ανδρικού ρόλου. Όταν ένας άνδρας αντιλαμβάνεται τον ανδρισμό του ως συνώνυμο της σιωπηλής αντοχής και της καταπίεσης των συναισθημάτων, η αναζήτηση βοήθειας φαντάζει αδιανόητη. Όσο πιο έντονα ενστερνίζεται την πεποίθηση ότι οφείλει να παραμένει στωικός, άτρωτος και να στηρίζεται αποκλειστικά στον εαυτό του, τόσο απομακρύνεται από την προοπτική της επίσκεψης σε έναν ειδικό ψυχικής υγείας (Lynch et al., 2018; Shepherd et al., 2023). Σε αυτό το πλαίσιο, η αναγνώριση της ανάγκης για βοήθεια βιώνεται ως απειλή ή «προδοσία» της ανδρικής ταυτότητας (Vandello & Bosson, 2013). Είναι ακριβώς αυτός ο φόβος, ότι θα κριθεί ως «αδύναμος» ή «λιγότερο άνδρας» από τον κοινωνικό του κύκλο, που τον εγκλωβίζει στη σιωπή.
Πράγματι, οι έρευνες έρχονται να επιβεβαιώσουν αυτό που πολλοί άνδρες βιώνουν σιωπηλά: υπάρχει μια βαθιά σύγκρουση ανάμεσα στην ανθρώπινη ανάγκη μας για στήριξη και στην εικόνα που έχουμε εκπαιδευτεί να προβάλλουμε. Όταν ο ανδρισμός ταυτίζεται με τη σιωπηλή αντοχή, το να ζητήσεις βοήθεια μοιάζει ακατόρθωτο. Όσο περισσότερο εγκλωβιζόμαστε στην πεποίθηση ότι οφείλουμε να είμαστε «άτρωτοι βράχοι», τόσο απομακρυνόμαστε από την υποστήριξη , επαγγελματική ή μη που θα μπορούσε να μας ανακουφίσει. Σε αυτό το πλαίσιο, η αναζήτηση θεραπείας δεν φαντάζει ως πράξη φροντίδας, αλλά ως παραδοχή ήττας. Μια «προδοσία» της ανδρικής ταυτότητας, η οποία γεννά τον φόβο ότι θα εκτεθούμε και θα κριθούμε αρνητικά στα μάτια των άλλων.
Εσωτερικευμένο Στίγμα: Η τάση ενός ατόμου, που αντιμετωπίζει ψυχολογικές δυσκολίες ή αναζητά επαγγελματική βοήθεια, να ενστερνίζεται τις αρνητικές πεποιθήσεις που αναπαράγει η κοινωνία για θέματα ψυχικής υγείας.
Οι νέοι άντρες δεν θα κρίνουν απαραίτητα τους γνωστούς τους που υποφέρουν και πιθανόν να τους ενθαρρύνουν να ζητήσουν επαγγελματική βοήθεια αλλά είναι πολύ πιό πιθανό να κρίνουν αυστηρά τον εαυτό τους όταν δυσκολεύονται. Στους νέους άντρες παραμένει βαθιά ριζωμένη η πεποίθηση ότι πρέπει να είναι δυνατοί, πως η θεραπεία είναι ήττα που θα μειώσει την αξία τους ως άντρες…ακόμα και αν δεν θα σκεφτόντουσαν έτσι για κάποιον φίλο τους. Το μεγαλύτερο πρόβλημα δεν είναι το στίγμα αλλά η εσωτερίκευση του και παρατηρείται σταθερά ως σημαντικό εμπόδιο για τους νέους άντρες με ψυχολογικές δυσκολίες (Jennings et al., 2015, Mahalik, & Di Bianca, 2021).
Σε μία μελέτη παρατηρήθηκε πως λιγότερο από 10% των άντρων με συμπτώματα κατάθλιψης και σκέψης αυτοκτονίας/ αυτοτραυματισμού λαμβάνουν επαγγελματική φροντίδα (Rice et al., 2020). Η κατάθλιψη και οι σκέψεις αυτοκτονίας τείνουν να αυτο-ερμηνεύονται ως πηγές ντροπής και όχι ως έκτακτη ανάγκη (Mackenzie et al., 2019). Πριν καν μιλήσουμε για θεραπεία της κατάθλιψης, οφείλουμε να μιλήσουμε για θεραπεία της ντροπής. Η έρευνα πάνω στην αυτο-συμπόνια προσφέρει μια νότα ελπίδας. Άντρες με υψηλά επίπεδα αυτο-συμπόνιας σταθερά εμφανίζουν λιγότερο περιοριστικές πεποιθήσεις γύρω από την αρρενωπότητα τους (Booth et al., 2019). Ακόμα και σε άντρες που έντονα ενστερνίζονται πρότυπα αρρενωπότητας, η αυτο-συμπόνια προέβλεπε πιο υψηλή προθυμία να λάβουν βοήθεια (Heath et al., 2017).
Το ερώτημα είναι: “Πως μπορείς να προσφέρεις στον εαυτό σου την ίδια συμπόνια που τόσο απλόχερα θα έδινες σε κάποιον άλλο;”
Για εσένα που δυσκολεύεσαι να ζητήσεις υποστήριξη:
Ίσως να βοηθούσε αν άκουγες ιστορίες άλλων ανδρών που μίλησαν ανοιχτά για τις δυσκολίες τους. Όταν βλέπεις έναν άλλον άνδρα να μοιράζεται τα δικά του προβλήματα, ίσως σκεφτείς πως και εσύ θα μπορούσες να κάνεις το ίδιο. Είναι ένας τρόπος να αναγνωρίσεις πως δεν είσαι ο μόνος που δυσκολεύεται. Προσωπικά, με είχε συγκινήσει η αυθεντικότητα του Stephen Fry όταν μίλησε στο Oxford Union Society για τις δικές του δυσκολίες και την ψυχική υγεία.
Το πρώτο βήμα δεν χρειάζεται απαραίτητα να είναι επίσκεψη σε ειδικό. Μίλα για όσα σε βαραίνουν σε κάποιο άτομο που εμπιστεύεσαι. Δεν χρειάζεται να πεις τα πάντα αρκεί να δημιουργηθούν οι πρώτες “ρωγμές” στη σιωπή σου.
Όταν αποφασίσεις να απευθυνθείς σε ειδικό, διάλεξε κάποιον που είναι ευαισθητοποιημένος στην ανδρική εμπειρία. Η δυσκολία σου να ανοιχτείς θα μειωθεί αν νιώσεις ότι ο θεραπευτής “μιλάει τη γλώσσα σου”. Πολλοί άνδρες διστάζουν, θεωρώντας την ψυχοθεραπεία ως μια αφηρημένη συζήτηση για συναισθήματα. Η συναισθηματική διερεύνηση είναι αναπόσπαστο κομμάτι ολοκληρωμένης θεραπείας αλλά η θεραπεία περιλαμβάνει και πρακτική επίλυση προβλημάτων και ανάπτυξη στρατηγικών δράσης. Οι παραπάνω πτυχές συχνά είναι πιο επιθυμητές από τους άντρες και τις θεωρούν πιο χρήσιμες, ιδιαίτερα στα αρχικά στάδια της θεραπείας (Seager, & Barry, 2022).
Μακάρι να ζούσαμε σε μια κοινωνία που δεν απαιτεί θάρρος από έναν άντρα για να ζητήσει βοήθεια. Όμως θέλω να ελπίζω πως οι άντρες που το χρειάζονται θα βρουν το θάρρος να μην παλεύουν μόνοι.
Σχετικά με τον συγγραφέα
Ο Χρήστος Πέππας είναι ψυχολόγος-ψυχοθεραπευτής, με ειδίκευση στην γνωσιακή συμπεριφορική προσέγγιση (CBT). Η αρθρογραφία του έχει ως στόχο να ενημερώσει τον αναγνώστη και να καταρρίψει λανθασμένες και βλαβερές αντιλήψεις σχετικά με θέματα ψυχικής υγείας.
email: christospeppaspsy@gmail.com
ΠΡΟΣΟΧΗ:
Οι πληροφορίες που παρέχονται σε αυτό το άρθρο έχουν καθαρά ενημερωτικό χαρακτήρα και δεν αποτελούν υποκατάστατο επαγγελματικής συμβουλής, διάγνωσης ή θεραπείας. Σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να θεωρηθούν οδηγός για αυτοδιάγνωση ή αυτοθεραπεία.
Εάν αντιμετωπίζετε οποιαδήποτε έντονη ψυχική δυσκολία, είναι σημαντικό να συμβουλευτείτε έναν ειδικό ψυχικής υγείας. Μόνο ένας εξειδικευμένος επαγγελματίας μπορεί να πραγματοποιήσει διάγνωση και να σας παρέχει την κατάλληλη φροντίδα.
Γραμμή Παρέμβασης για την Αυτοκτονία -1018
