Πέρα από τις λέξεις: Η συναισθηματική έκφραση των ανδρών

A bearded man shows his strength breaking bricks with spectators around.

Εισαγωγή

Ανεκαθεν με απασχολούσε πώς μπορεί να αισθάνεται και τι σκέφτεται ένας άνδρας όταν οι γύρω του μιλούν για συναισθήματα.

Κάποτε, πριν από αρκετά χρόνια, βρέθηκα σε μια παρέα γεμάτη γυναίκες. Ο φίλος μου ο Κώστας καθόταν ακριβώς απέναντι μου. Η συζήτηση περιστρεφόταν γύρω από το γνώριμο παράπονο: «Οι άνδρες δεν εκφράζουν τα συναισθήματά τους, δεν τα μοιράζονται, δεν ανοίγονται». Η κουβέντα τραβούσε ώρα, κι εκείνος έμενε σιωπηλός, σχεδόν αόρατος. Όταν αργότερα μείναμε μόνοι, τον ρώτησα: «Εσύ τι κάνεις όταν είσαι στεναχωρημένος; Μιλάς με κάποιον;» Στάθηκε για λίγο, σαν να έψαχνε τις σωστές λέξεις, κι έπειτα είπε: «Όχι. Συνήθως παίρνω τον φίλο μου και πηγαίνουμε να παίξουμε ποδόσφαιρο».

Εκείνη η απάντηση γέννησε ερωτήματα και άνοιξε έναν εσωτερικό διάλογο μέχρι και σήμερα.

Γιατί, ενώ οι γυναίκες συχνά επεξεργάζονται τον εσωτερικό τους κόσμο μέσα από τις λέξεις, πολλοί άνδρες βρίσκουν τον δρόμο τους στη δράση. Δεν σημαίνει ότι δεν αισθάνονται, σημαίνει ότι μιλούν μια διαφορετική «γλώσσα». Και αν θέλουμε να τους καταλάβουμε χρειάζεται πρώτα να μάθουμε να ακούμε αυτήν ακριβώς τη γλώσσα.

Αποδόμηση

Το γεγονός ότι πολλοί από αυτούς εκφράζουν τον εαυτό τους κυρίως μέσω πράξεων, παρουσίας ή προσοχής στο περιβάλλον δεν σημαίνει ότι δεν βιώνουν ή δεν αντιλαμβάνονται τα συναισθήματά τους. Για πολλά χρόνια επικρατούσε η παραδοσιακή αντίληψη ότι «δεν νιώθουν» ή «δεν αναγνωρίζουν συναισθήματα», μια ιδέα που η επιστήμη σήμερα θεωρεί υπεραπλουστευτική.

Η έρευνα αναγνωρίζει μια τάση προς την αλεξιθυμία ,δηλαδή δυσκολία στην αναγνώριση, διαφοροποίηση και λεκτική έκφραση συναισθημάτων, αλλά τα δεδομένα δεν υποστηρίζουν απόλυτη αδυναμία. Μελέτες όπως του Levant και η μετα-ανάλυση των Mendia et al. (2024) δείχνουν μικρές διαφορές μεταξύ των δύο φύλων στην αναγνώριση συναισθημάτων, ενώ οι He et al. (2024) επιβεβαιώνουν ότι οι άνδρες ανιχνεύουν συναισθήματα κυρίως μέσω προσοχής και δράσης, όχι μόνο λεκτικά.

Αυτό δείχνει ότι, στους άνδρες, οι δυσκολίες στη λεκτική έκφραση των συναισθημάτων δεν σημαίνουν έλλειψη συναισθηματικής επίγνωσης, αλλά απλώς έναν διαφορετικό τρόπο να βιώνουν και να εκφράζουν αυτά που αισθάνονται. Στην εικόνα αυτή συμβάλλουν παράγοντες πολλαπλών επιπέδων: κοινωνικοί και πολιτισμικοί κανόνες, αλλά και βιολογικές και εξελικτικές διαστάσεις, οι οποίες από κοινού διαμορφώνουν την ανδρική συναισθηματική έκφραση.

soccer, ball, stadium, field, nature, soccer stadium, football, soccer ball, sport, football stadium, football field, soccer field, grass, game

Κατανόηση μέσω παρουσίας

Φαντάσου τώρα τον Κώστα στον αγώνα ποδοσφαίρου. Είναι στεναχωρημένος, αλλά δεν χρειάζεται να πει τίποτα. Δεν υπάρχει λόγος για συζήτηση ή λόγια παρηγοριάς. Η ίδια η πράξη μεταφέρει το μήνυμα του συμπαίκτη του: «Είμαι εδώ για σένα». Εκεί αναδύεται και μια διαφορετική μορφή ενσυναίσθησης, η ενσυναίσθηση μέσω δράσης: όχι μέσω λεκτικής επικοινωνίας, αγκαλιές ή συναισθηματικές δηλώσεις, όπως συχνά παρατηρούμε στις σχέσεις μεταξύ γυναικών, αλλά μέσω της παρουσίας και της ενεργής συμμετοχής σε μια κοινή εμπειρία.

Και φαίνεται πως αυτό είναι αρκετό, σύμφωνα με μελέτες που αναγνωρίζουν ότι δραστηριότητες που προσφέρουν ένα τέτοιο πλαίσιο μπορούν να λειτουργήσουν ως τρόπος κατανόησης και στήριξης, χωρίς λόγια.

Από εδώ, το επόμενο βήμα είναι να δούμε πώς αυτή η ενεργητική στάση μετατρέπεται σε εργαλείο αυτορρύθμισης.

Ρύθμιση μέσω δράσης

Δεν υπάρχει ένας μόνο τρόπος να διαχειριστούμε τα συναισθήματά μας. Δεν πρόκειται απλώς για σκέψεις που συμβαίνουν μέσα στο μυαλό μας, σαν μια εσωτερική συζήτηση. Τα συναισθήματα ζητούν να εκφραστούν, και η έκφρασή τους συχνά παίρνει μορφή ενεργειών.

Σκέψου κάποιον που πνίγεται από θυμό. Μπορεί να καθίσει μόνος του και να το αναλύσει ή να το μοιραστεί. Εναλλακτικά, μπορεί και να βγει για περπάτημα ή να εμπλακεί σε κάποια δραστηριότητα. Με αυτόν τον τρόπο οργανώνει και κατανοεί την εμπειρία του.

Όπως δείχνουν έρευνες, η σωματική δραστηριότητα ωφελεί όχι μόνο το σώμα, αλλά και τη διαχείριση των συναισθημάτων με πιο άμεσο τρόπο. Συνεπώς, όταν ένας άνδρας «παίζει μπάσκετ» ή «χάνεται στη ζωγραφική», δεν προσπαθεί να αποφύγει τα συναισθήματά του. Τα αντιμετωπίζει, τα επεξεργάζεται και τα μετασχηματίζει σε εμπειρία που έχει νόημα για εκείνον.

Αυτή η δράση γίνεται η δική του γλώσσα, μια μορφή επικοινωνίας πέρα από τις λέξεις, που μας προσκαλεί να σκεφτούμε πώς οργανώνει τα συναισθήματά του και πώς ανταποκρίνεται τόσο στη ζωή του όσο και στη θεραπευτική διαδικασία.

A group therapy session indoors with diverse adults in a supportive environment.

Δρόμος προς τη θεραπεία

Στην εμφάνιση ψυχικών δυσκολιών και στην ανάγκη για υποστήριξη από έναν ειδικό, οι ίδιες δυναμικές πολλές φορές μπορεί να επανέρχονται και στην ψυχοθεραπεία. Δεδομένου ότι η παραδοσιακή θεραπεία βασίζεται κυρίως στη λεκτική έκφραση, η ανάγκη των ανδρών να εκφράσουν με λόγια αυτά που αισθάνονται μπορεί να αποτελέσει εμπόδιο για εκείνους, μειώνοντας την εμπλοκή και την αποτελεσματικότητα της διαδικασίας..

Η βιβλιογραφία υποδεικνύει ότι οι άνδρες ανταποκρίνονται καλύτερα σε θεραπείες που ενσωματώνουν συνεργασία, διαφάνεια, πρακτική δράση και σαφή στόχο.
Seidler et al., 2018

Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι τα Men’s Sheds. Εκεί συμμετέχουν σε πρακτικές εργασίες, όπως επισκευή εργαλείων, ξυλογλυπτική και κατασκευή επίπλων. Η διαδικασία είναι διαφανής, με ξεκάθαρους κανόνες και τακτική ανατροφοδότηση. Οι συμμετέχοντες βλέπουν άμεσα τα αποτελέσματα της δουλειάς τους, αποκομίζοντας μετρήσιμα οφέλη για την ψυχική τους ευεξία και την κοινωνική τους σύνδεση.

Εφαρμόζοντας ανάλογες προσεγγίσεις στη θεραπεία, μπορούμε να δημιουργήσουμε περιβάλλοντα όπου οι άνδρες θα αισθάνονται άνετα να συμμετέχουν, να εκφράζονται και να αναπτύσσονται, ενισχύοντας την αποτελεσματικότητα της θεραπευτικής διαδικασίας.

Παράλληλα, σημαντικές μικρο-δεξιότητες του θεραπευτή μπορούν να διευκολύνουν περαιτέρω την εμπλοκή τους. Τέτοιες δεξιότητες μπορεί να περιλαμβάνουν την αυτοαποκάλυψη του θεραπευτή, που ενθαρρύνει τον άνδρα να μοιραστεί εμπειρίες, καθώς και την κανονικοποίηση των συναισθημάτων και συμπεριφορών, ώστε να νιώθει ότι αυτά που βιώνει είναι φυσιολογικά και κοινά.

Συνεπώς, η προσαρμογή της ψυχολογικής θεραπείας στις ανάγκες του φύλου μπορεί να βελτιώσει σημαντικά την εμπλοκή και τα θεραπευτικά αποτελέσματα.

Συν-ύπαρξη

Η λέξη δεν υπολείπεται της δράσης, ούτε η δράση υπερέχει της λέξης. Και οι δύο τρόποι επιτρέπουν στους ανθρώπους, και ειδικά στους άνδρες, να οργανώνουν, να κατανοούν και να μοιράζονται τον εσωτερικό τους κόσμο. Και αν θέλουμε να τους καταλάβουμε πραγματικά, ας επιχειρήσουμε να μπούμε μέσα σε αυτόν τον κόσμο και εμείς μαζί τους.

Goubet, N., & Chrysikou, E. G. (2019). Emotion regulation flexibility: Gender differences in context sensitivity and repertoire. Frontiers in Psychology, 10, 935. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2019.00935

Kamas, L., & Preston, A. (2020). Empathy, gender, and prosocial behavior. Journal of Behavioral and Experimental Economics. https://doi.org/10.1016/j.socec.2020.101654.

Mendia, J., Zumeta, L., Cusi, O., Pascual, A., Alonso‐Arbiol, I., Díaz, V., & Páez, D. (2024). Gender differences in alexithymia: Insights from an Updated Meta-Analysis. Personality and Individual Differences. https://doi.org/10.1016/j.paid.2024.112710.
( ενοτητα αλεξιθυμια)

He, L., Zhang, P., Kong, J., Bai, H., Wang, Y., & Ding, X. (2024). Gender differences in individual emotion recognition in threatening situations: an eye-tracking study. Current Psychology. https://doi.org/10.1007/s12144-024-06189-w.
(ενοτητα αλεξιθυμια)

Hasan, N., Williams, C., Hall, R., & Levant, R. (2009). Gender Differences in Alexithymia. Psychology of Men & Masculinity, 10(3), 190–203. https://doi.org/10.1037/a0015652 (αλεξιθυμια)

Seidler, Z. E., Rice, S. M., Ogrodniczuk, J. S., Oliffe, J. L., & Dhillon, H. M. (2018). Engaging men in psychological treatment: A scoping review. American Journal of Men’s Health, 12(6), 1882–1900. https://doi.org/10.1177/1557988318792157
( ψυχικη υγεια)

Morgan, M., Hayes, R., Williamson, M., & Ford, C. (2007). Men’s Sheds: A Community Approach to Promoting Mental Health and Well-being. International Journal of Mental Health Promotion, 9(3), 48–52. https://doi.org/10.1080/14623730.2007.9721842

Σχετικά με τη συγγραφέα

Η Δήμητρα Αντωνιάδου είναι ψυχολόγος και μεταπτυχιακή φοιτήτρια Κλινικής Ψυχολογίας με κατεύθυνση στη Γνωσιακή-Συμπεριφορική Θεραπεία. Παράλληλα εκπαιδεύεται στην Προσωποκεντρική και Focusing Συμβουλευτική και Ψυχοθεραπεία. Η αρθρογραφία της επικεντρώνεται σε πτυχές της ψυχικής υγείας με στόχο να προάγει τον διάλογο και την αποτελεσματική παρέμβαση των επαγγελματιών υγείας.

email: dimitra200@gmail.com

Συμβάλλετε στην προσπάθεια ενημέρωσης του ΚΕ.Α.ΨΥ. Δείτε πώς μπορείτε να δημοσιεύσετε το δικό σας άρθρο

ΠΡΟΣΟΧΗ:

Οι πληροφορίες που παρέχονται σε αυτό το άρθρο έχουν καθαρά ενημερωτικό χαρακτήρα και δεν αποτελούν υποκατάστατο επαγγελματικής συμβουλής, διάγνωσης ή θεραπείας. Σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να θεωρηθούν οδηγός για αυτοδιάγνωση ή αυτοθεραπεία.

Εάν αντιμετωπίζετε οποιαδήποτε έντονη ψυχική δυσκολία, είναι σημαντικό να συμβουλευτείτε έναν ειδικό ψυχικής υγείας. Μόνο ένας εξειδικευμένος επαγγελματίας μπορεί να πραγματοποιήσει διάγνωση και να σας παρέχει την κατάλληλη φροντίδα.

Γραμμή Παρέμβασης για την Αυτοκτονία -1018